گاهی اوقات درد پا در کودکان بخشی از فرآیند رشد طبیعی آنها بوده و مشکلی محسوب نمیشود. اما در صورتی که کودک علاوه بر درد، علائم دیگری مانند تورم، خشکی مفاصل، تب و لنگیدن داشته باشد، نشاندهنده مشکل جدی در بدن اوست و به تشخیص پزشک و درمان نیاز دارد. برای کاهش درد پا در دوران رشد کودک میتوان از راهکارهایی مانند ماساژ و انجام تمرینهای کششی کمک گرفت. در مواردی که درد پاهای کودک طبیعی نیست، بسته به علت درد، درمانهای مختلفی برای از بین بردن علت و تسکین درد وجود دارد. از رایجترین این درمانها میتوان به استفاده از بریس و فیزیوتراپی اشاره کرد.
علت درد پا در کودکان چیست؟
درد پا در کودکان میتواند علتهای مختلفی داشته باشد، اما یکی از شایعترین این علتها، رشد کودک است. این درد در طول دوران رشد کاملاً طبیعی است و جای نگرانی ندارد. اما در صورتی که با علائم دیگری همراه باشد و به مدت چند روز تا یک هفته به صورت پیوسته ادامه پیدا کند، نیازمند مراجعه به پزشک است. در این مواقع، درد پای کودک نشاندهنده یک بیماری زمینهای در بدن او بوده و به درمان نیاز دارد. در ادامه تعدادی از علتها را بررسی میکنیم.
اگر کودک، همراه با درد پاها علائم زیر را داشت حتماً به پزشک مراجعه کنید:
- داشتن درد فقط در یک پا
- تب
- لنگیدن یا مشکل در راه رفتن
- سابقه آسیب پا مانند زمین خوردن
- کهیر پوستی
- درد، تورم و گرمی مفاصل مچ پا و زانو
- قرمزی پوست اطراف مفاصل مچ پا و زانو
- خستگی
- ضعف
- کاهش وزن
درد رشد
| محل درد |
|---|
| ساق پا، جلوی ران، پشت زانو |
| علائم |
| – حرکت دادن پا تأثیری بر شدت آن ندارد. – درد، پایدار نیست به طوری که ممکن است هر شب، چند بار در هفته یا گاهی اوقات بروز پیدا کند. – شدت درد باعث از خواب بیدار شدن کودک میشود. – درد تا صبح برطرف میشود. – مشکلی برای بازی و دویدن کودک ایجاد نمیکند. – گاهی اوقات با سردرد همراه است. – معمولاً درد در هر دو پا به صورت همزمان اتفاق میافتد. |
| زمان و موارد تشدید کننده |
| – در بعد از ظهر یا شب شروع شده و در طول خواب بدتر میشود. – فعالیت بدنی زیاد – ایستادن با فشار بیشتر روی یک پا – نشستن روی زانوها – راه رفتن با کفش نامناسب – کف پای صاف – استرس و مشکلات عاطفی |
درد رشد چیست؟
درد رشد یک درد عضلانی است که در کودکان بین ۳ تا ۵ سال و ۸ تا ۱۱ سال بروز پیدا میکند. همچنین برخی از کودکان تا اوایل نوجوانی آن را تجربه میکنند. این درد علیرغم اینکه گاهی اوقات شدت زیادی دارد، نشانۀ آسیب به استخوانها یا ماهیچههای پا نیست. علت اصلی این درد ناشناخته است و نظرات مختلفی در مورد آن وجود دارد. اگر چه در گذشته تصور میشد که این درد، ناشی از رشد استخوان است، در حال حاضر پزشکان این نظریه را رد میکنند.
روشهای کاهش درد
درد رشد به درمان خاصی نیاز ندارد و پس از مدتی از بین خواهد رفت. اما با انجام اقدامات زیر میتوانید به کاهش درد کمک کنید:
- ماساژ: ناحیۀ درد را با استفاده از روغنهای مخصوص ماساژ دهید.
- گرم کردن محل درد: محل درد را با حوله یا کیسه آب گرم، گرم کرده یا کودک را قبل از خواب با آب گرم حمام کنید.
- مصرف دارو: از داروهای ضد التهاب مانند استامینوفن استفاده کنید.
- تمرینهای کششی: از کودک بخواهید که در طول روز تمرینهای کشش پا انجام دهد.
گرفتگی عضلات
| محل درد |
|---|
| عضلات ساق و کف پا |
| علائم |
| – گرفتگی عضله کمتر از ۱ دقیقه طول میکشد. – درد ناشی از آن حداکثر ۱۵ دقیقه طول میکشد. – گاهی اوقات باعث بیدار شدن کودک از خواب میشود. – اگر با تعریق زیاد همراه بود بهتر است به پزشک مراجعه کنید. |
| زمان و موارد تشدید کننده |
| – گرفتگی و درد در هنگام فعالیت یا در طول خواب بروز پیدا میکند. – فعالیتهای ورزشی سنگین – کمآبی بدن – اضافه وزن |
درمان
کشش و ماساژ عضلات تا حدی به کاهش درد ناشی از گرفتگی کمک میکند. درصورتیکه گرفتگی عضلات تکرار شود معمولاً دارو تجویز میشود. از جمله سایر مراقبتهای خانگی برای کاهش درد میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- هیدراته نگهداشتن بدن کودک: مطمئن شوید که کودک شما در طول روز مایعات کافی مینوشد تا از کمآبی بدن او جلوگیری کنید.
- ورزشهای کششی پا: کشش منظم ماهیچهها میتواند از گرفتگی آنها جلوگیری کند. بنابراین هر روز از کودک بخواهید که قبل و بعد از ورزش و همچنین قبل از خواب این کار را انجام بدهد. همچنین کشش عضله در جهت مخالف گرفتگی میتواند به رفع درد کمک کند.
- ماساژ عضلات: در هنگام گرفتگی عضله از کودک بخواهید که خودش محل گرفتگی را ماساژ دهد یا شما این کار را برای او انجام دهید.
- کمپرس یخ: به مدت ۲۰ دقیقه کمپرس یخ روی محل گرفتگی بگذارید.
- گرم کردن محل گرفتگی: با دوش آب گرم، گرفتگی عضلات پا کاهش مییابد.
استفاده بیش از حد از عضلات
| محل درد |
|---|
| ساق، زانو و مچ پا |
| علائم |
| – درد مداومی که چندین ساعت طول میکشد و ممکن است تا ۷ روز ادامه داشته باشد. – کبودی در هر قسمتی از پا – تورم ساق، زانو یا مچ پا |
| زمان و موارد تشدید کننده |
| – درد در هنگام تمرین یا ورزش شروع میشود و با افزایش فعالیت ممکن است حتی در زمانهای استراحت هم بروز پیدا کند. – استفاده مکرر از پاها در فعالیتهای سخت ورزشی مانند دویدن یا پریدن – قرار داشتن کودک در دورۀ جهش رشد که صفحه رشد پا را آسیبپذیرتر میکند. – آسیب قبلی – عدم آمادگی و استقامت بدنی قبل از انجام فعالیتهای ورزشی |
روشهای کاهش درد
استراحت و مصرف داروهای ضد التهاب میتواند به کنترل و کاهش درد کمک کند. همچنین پس از بهبود درد پا، تمرینات فیزیوتراپی میتواند به بازیابی قدرت و تحرک آن کمک کند.
کف پای صاف
| محل درد |
|---|
| کف پا تا زانو |
| علائم |
| – شیب به سمت بیرون در پاشنه پا – تغییر در الگوی راه رفتن کودک – مشکل در حرکت کف پا از بالا به پایین یا از سمتی به سمت دیگر – حساسیت به لمس کف پا تا زانو |
| زمان و موارد تشدید کننده |
| – درد ممکن است در هر زمانی شروع شود، اما زمان معمول آن در طول فعالیتهایی مانند راه رفتن یا بعد از آنهاست. – ایستادن یا راه رفتن طولانی مدت – درد یا مشکل در هنگام کفش پوشیدن – کفش نامناسب – اضافه وزن |
صافی کف پا چیست؟
عدم رشد کامل قوس کف پا و نرمی مفاصل آن میتوانند باعث صافی کف پا در کودکان شوند. در این حالت هنگامی که کودک پای خود را روی زمین میگذارد، کل کف پا با زمین تماس پیدا میکند. این عارضه در برخی موارد باعث درد در کف پا میشود.
درمان
صافی کف پا در بیشتر موارد به درمان نیاز ندارد. اما در صورت ایجاد درد میتوان با اقدامات زیر آن را درمان کرد:
- استفاده از ارتز کف پا: ارتز از قالب پای خود کودک ساخته شده و در کف کفش او قرار داده میشود. استفاده از ارتز کمک میکند که پاها در حین حرکت کودک، در موقعیت صحیح قرار بگیرند.
- کاهش سطح فعالیت کودک: باید به طور موقت فعالیتهایی که باعث درد پای کودک میشوند را کاهش دهید.
- فیزیوتراپی: انجام تمرینهای کششی خاص میتواند به کاهش درد کمک کند. این مسئله به خصوص زمانی که صافی کف پا به تاندون آشیل مربوط باشد، اهمیت پیدا میکند.
- پوشیدن کفش مناسب: باید متناسب با دستور پزشک، کفش مناسب کف پای صاف برای کودک تهیه کنید.
بیماری سیور
| محل درد |
|---|
| پاشنه پا |
| علائم |
| – بهتر شدن درد با استراحت – لنگیدن بعد از بیدار شدن از خواب، در حین ورزش یا بعد از آن – راه رفتن روی نوک انگشتان پا – تورم و قرمزی پاشنه پا – خشکی و ناتوانی در حرکت پا در هنگام بیدار شدن از خواب |
| زمان و موارد تشدید کننده |
| – درد پس از فعالیت و در پایان روز شروع میشود. – بدتر شدن درد بعد از ورزش یا هنگام ورزش – انجام مکرر فعالیتهایی مانند راه رفتن، دویدن و پریدن – قرار داشتن کودک در دورۀ جهش رشد (در این دوره ماهیچهها و تاندونها سفت شده و باعث فشار بر صفحه رشد پاشنه پا میشوند.) |
بیماری سیور چیست؟
صفحه رشد پاشنه پا یک لایه غضروفی است که در انتهای استخوان پاشنه قرار گرفته است. به دلیل اینکه این صفحه جنس غضروفی دارد، نسبت به بقیه استخوانها ضعیفتر بوده و بیشتر در معرض آسیب هست. بیماری سیور زمانی بروز پیدا میکند که این صفحه رشد در اثر فشار مکرر بر پاشنه تحریک و متورم شود. این بیماری پایدار نیست و با کاهش فشار وارد شده بر پاشنه در عرض چند ماه از بین میرود.
درمان
برای کاهش درد ناشی از بیماری سیور اولین و بهترین راهکار، استراحت دادن به پا است. این استراحت باید تا بهبود کامل درد ادامه داشته باشد. همچنین انجام اقدامات زیر میتواند تا حد زیادی به کاهش و تسکین درد کمک کند:
- استفاده از پد پاشنه: قرار دادن پد پاشنه در کفش کودک، باعث جذب ضربه و کاهش فشار روی پاشنه و مچ پا خواهد شد و از درد جلوگیری میکند.
- تمرینات کششی: کشش تاندون آشیل میتواند فشار بر پاشنه را کاهش داده که منجر به کاهش درد میشود. بهتر است این تمرینها را در ابتدا زیر نظر یک فیزیوتراپیست انجام دهید.
- مصرف داروهای ضد التهاب: مصرف داروهای ایبوپروفن، آسپرین و ناپروکسن درد و تورم را کاهش میدهد.
- گچگیری پا: در مواردی که درد شدید باشد و باعث مشکل در راه رفتن کودک شود، معمولاً قسمت پایینی پا را به مدت یک هفته گچ میگیرند تا در طول بهبود، پا حرکتی نداشته باشد.
- فیزیوتراپی: تمرینهای فیزیوتراپی که تحت نظر فیزیوتراپیست انجام میشوند به تقویت پاشنه پا و بهبود درد کمک میکنند.
- کمپرس سرد: استفاده کمپرس سرد روی پاشنه به کاهش تورم و درد کمک خواهد کرد. بهتر است این کار را هر یک تا دو ساعت یکبار انجام دهید و هر بار به مدت ۱۵ دقیقه از آن استفاده کنید.
بیماری ازگود اشلاتر
| محل درد |
|---|
| زیر زانو |
| علائم |
| – تورم، برجستگی و حساسیت به لمس در زیر کاسه زانو – گاهی اوقات باعث لنگیدن میشود. |
| زمان و موارد تشدید کننده |
| – درد پس از فعالیت فیزیکی یا در پایان روز شروع میشود. – درد با دویدن، پریدن، بالا رفتن از پله و بلندی بدتر میشود. – پریدن و دویدن زیاد و سایر فعالیتهای ورزشی – قرار داشتن کودک در دورۀ جهش رشد (در این دوره تاندون زیر کشکک زانو در طول رشد خود بر صفحه رشد پا فشار وارد میکند) |
ازگود اشلاتر چیست؟
ازگوداشلاتر عارضهای است که در اثر فشار مکرر بر محل اتصال استخوان ساق پا و تاندون زیر کششک زانو بروز پیدا میکند. فشارهای مکرر در این ناحیه باعث التهاب شده و بدن برای کاهش این التهاب استخوان کوچک و جدیدی میسازد. بنابراین پس از مدتی یک برجستگی در زیر زانو ایجاد میشود. این بیماری معمولاً در طول جهش رشد کودک بروز پیدا میکند و با پایان سن رشد برطرف خواهد شد.
درمان
برای درمان این عارضه کودک باید استراحت کند. همچنین استفاده از کمپرس یخ در زیر زانو، مصرف داروهای ضد التهاب و انجام تمرینات کششی برای جلو و پشت ران به کاهش تورم و درد کمک میکنند. اگر کودک درد شدیدی داشته باشد معمولاً به گچگیری ناحیه زانو و بستن بریس نیاز است.
آرتریت جوانان
| محل درد |
|---|
| زانوها، کف پا و مفاصل قوزک، انگشتان و پاشنه پا |
| علائم |
| – تورم و خشکی در محل درد – التهاب چشم – گرمی و قرمزی پوست محل درد – کاهش توانایی فرد در استفاده از مفاصل پا – کاهش اشتها و رشد کند – تب بالا – تورم غدد لنفاوی پا که در کشاله ران قرار دارند |
| زمان و موارد تشدید کننده |
| – درد در صبحها یا بعد از چرت زدن شروع میشود. – سابقه خانوادگی این بیماری – عفونت – بیماریهای خود ایمنی |
بیماری آرتریت جوانان چیست؟
آرتریت جوانان یک بیماری خود ایمنی است که در کودکان و نوجوانان زیر ۱۶ سال بروز پیدا میکند و باعث التهاب و خشکی مفاصل پا میشود. این بیماری که به مدت حداقل ۶ هفته ادامه دارد بر رشد استخوانهای کودک تأثیر میگذارد.
درمان
هدف از درمان آرتریت جوانان، کاهش درد و خشکی مفاصل پا است. این درمان نیز به علائم کودک، سن، وضعیت سلامتی و همچنین شدت بیماری وابسته است. تعدادی از اقدامات درمانی و اصلاح سبک زندگی در ادامه توضیح داده شدهاند:
- مصرف داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی و کورتیکواستروئیدها برای کاهش التهاب و درد
- مصرف داروهای مخصوص بیماری آرتریت مانند متوترکسات که باید با تجویز پزشک انجام شود.
- فیزیوتراپی برای بهبود و حفظ عملکرد عضلات و مفاصل
- کاردرمانی برای بهبود توانایی فرد در انجام فعالیتهای روزمره
- مشاوره تغذیه
- ورزش منظم و کنترل وزن
- استراحت کافی
کمبود مواد مغذی
| محل درد |
|---|
| نقاط مختلف پا بسته به نوع کمبود |
| علائم |
| – رشد ناکافی – ضعف عمومی – مشکلات تنفسی – عدم تمرکز – خواب آلودگی – هوس غذایی غیر عادی – خشکی پوست یا مو – عفونتهای مزمن |
| زمان و موارد تشدید کننده |
| – در زمانهای مختلف روز بسته به میزان کمبود و میزان فعالیت کودک بروز پیدا میکند. – سطح پایین کلسیم و ویتامین D – عادات غذایی نامناسب و عدم مصرف شیر در رژیم غذایی – بیماری |
درمان
در کودکان، کمبود مواد مغذی مانند آهن، کلسیم، ویتامینهای D و B12 میتواند باعث گرفتگی عضلات، خشکی مفاصل و ضعیف شدن استخوانها شود که با درد همراه است و با اصلاح رژیم غذایی کودک و مصرف مکملهای ویتامین میتوان آن را درمان کرد. تعدادی از اقدامات مؤثر برای درمان کمبود مواد مغذی و کاهش درد ناشی از آن در ادامه ذکر شدهاند:
- مصرف مکملها: هنگامی که کودک، درگیر کمبود مواد مغذی شده در کنار اصلاح تغذیه او باید از مکملهای خوراکی استفاده کرد تا کمبود، هر چه زودتر برطرف شده و باعث عوارض جدیتری برای کودک نشود.
- اصلاح رژیم غذایی: رژیم غذایی کودک باید شامل ترکیبی از میوهها، سبزیجات، غلات کامل، پروتئینها و چربیهای سالم باشد.
- قرار گرفتن در معرض نور خورشید: بهتر است کودک در ساعات اولیه صبح در معرض نور خورشید قرار بگیرد. این مسئله باعث جذب ویتامین D و تقویت استخوانها میشود.
- تشویق کودک به ورزش: ورزش میتواند ماهیچهها و استخوانها را تقویت کرده و عوارض کمبود ویتامینها مانند کاهش تمرکز را بهبود دهد.
سایر دلایل درد پا در کودکان
علاوه بر دلایل ذکر شده در بالا بیماریهای دیگری نیز وجود دارند که درد پا میتواند از عوارض احتمالی آنها باشد. از جمله این عوارض میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
شین اسپلینت
شین اسپلینت، درد و حساسیت در ناحیۀ ساق پا است که در اثر دویدن زیاد، دویدن روی سطوح سخت و پوشیدن کفش نامناسب بروز پیدا میکند. این بیماری با استراحت، فیزیوتراپی و بازگشت تدریجی به فعالیت قابل درمان است.
بیماری بلانت (Blount’s Diseases)
بیماری بلانت عارضهای است که صفحات رشد اطراف زانو را تحت تأثیر قرار میدهد. این بیماری باعث میشود که ساخت استخوان در قسمت داخلی زانو، کند یا متوقف شود. اما صفحه رشد واقع در قسمت بیرونی زانو به رشد طبیعی خود ادامه داده و منجر به پرانتزی شدن پاها میشود. در نتیجه، التهاب ناشی از انحراف پاها میتواند با درد زانو همراه باشد. درمان این بیماری با بستن بریس یا جراحی انجام میشود.
آسیبدیدگی
آسیبهایی مانند پیچ خوردن پا، شکستگی، لختهشدن خون در پا و عفونتهای عصبی (نوریت) و مفصلی (آرتروز) میتوانند باعث درد پا در کودکان شوند. در این نوع آسیبدیدگیها محل درد پا بسته به نوع آسیب متفاوت خواهد بود. درمان آسیبدیدگی بر اساس نوع آسیب متفاوت است و ممکن است غیر جراحی یا جراحی باشد.
بیماری اسلیپ
در این بیماری سر استخوان ران از صفحه رشد جدا شده و به سمت عقب و پایین میلغزد. بنابراین این بیماری باعث درد و اختلال در حرکت مفصل و کشاله ران، باسن یا زانو خواهد شد. درمان بیماری اسلیپ با جراحی تثبیت استخوان انجام میشود.
کوتاهی تاندون آشیل
تاندون آشیل، تاندونی است که ماهیچههای ساق پا را به استخوان پاشنه وصل میکند. عواملی مانند آسیب و فشار مکرر میتوانند باعث سفت شدن و کوتاهی این تاندون شوند. عارضه کوتاهی تاندون آشیل با درد در مچ پا و کف پا همراه است، اما با فیزیوتراپی، ارتز و در صورت نیاز جراحی قابل درمان است.
استئوکندریت
در این بیماری، در مفصل مچ پا یا زانو، یک تکه از استخوان متصل به غضروف به همراه خود غضروف شکسته و جدا خواهد شد. این مشکل در اثر ضعف خونرسانی به استخوان یا فشار مکرر بر آن ایجاد شده و باعث درد در محل آسیب میشود. درمان این بیماری با استراحت، بستن بریس، فیزیوتراپی و استفاده از کمپرس یخ امکانپذیر است.
سینوویت گذرا
سینوویت گذرا یک التهاب در مفصل ران است که باعث لنگیدن و درد لگن خواهد شد. علت اصلی این التهاب، انتقال عفونتهای دستگاه تنفس فوقانی به مفصل ران است. همانطور که از نام آن پیداست، بعد از مدت کوتاهی یعنی حدود ۷ تا ۱۰ روز به صورت خودبهخود برطرف میشود و در صورت نیاز، پزشک داروی ضدالتهاب تجویز میکند.
سرطان
سرطان استخوان در کودکان میتواند باعث درد پا شود. این سرطان که استئوسارکوم نام دارد معمولاً در پایین استخوان ران یا بالای استخوان ساق پا رشد میکند. کودکان مبتلا به این سرطان در محل تومور درد و تورم دارند که ممکن است در حین فعالیت یا در طول شب بروز پیدا کند. درمان این سرطان با جراحی و شیمی درمانی انجام میشود.
سوالات متداول
آیا درد پا کودکان در شب طبیعی است؟
بله، گاهی اوقات به خاطر رشد کودک است که طبیعی محسوب میشود. اما اگر ناشی از گرفتگی عضلات پا باشد، به مراقبتهای خانگی مانند ماساژ و هیدراته نگهداشتن بدن نیاز دارد.
درد پا در کودکان ۴ ساله نشانۀ چیست؟
این درد معمولاً ناشی از رشد کودک است و مشکلی جدی نخواهد داشت، اما اگر با علائم دیگری مانند تب همراه باشد، باید به پزشک مراجعه کنید.
پادرد همراه با تب در کودکان نشانۀ چیست؟
درد همراه با تب میتواند نشانۀ آرتریت جوانان باشد که با درمانهایی مثل فیزیوتراپی و بستن بریس قابل کنترل است.
آیا درد پا در کودکان ۱۰ ساله میتواند طبیعی باشد؟
بله، در صورتی که درد با علامت دیگری همراه نباشد و در هر دو پا بروز پیدا کند به احتمال زیاد طبیعی و به خاطر رشد کودک است.
آیا درد پای کودکان در صبح خطرناک است؟
درد پای کودک در هنگام صبح میتواند نشاندهنده آرتریت جوانان باشد که خطرناک نیست، اما تشخیص و درمان به موقع آن بسیار مهم است.
برای درمان خانگی درد پای کودکان چه کارهایی میتوان انجام داد؟
استفاده از کمپرس گرم، ماساژ، مصرف داروهای مسکن و استراحت میتواند تا حد زیادی به کاهش درد کمک کند.
آیا درد پاشنه پا در کودکان طبیعی است؟
خیر، این درد نشاندهنده بیماریهای زمینهای مانند بیماری سیور و آرتریت جوانان است و به تشخیص و درمان به موقع نیاز دارد.
آیا درد کف پا در کودکان نشانۀ مشکل جدی است؟
بله، در صورتی که این درد ناشی از صافی کف پا یا آرتریت نوجوانان باشد به مراجعه به پزشک و درمان نیاز دارد.
درد مچ پا در کودکان را با چه روشهایی میتوان کاهش داد؟
استفاده از پد پاشنه در کفش کودک میتواند در کاهش درد مؤثر باشد. همچنین مراقبتهای خانگی مانند کمپرس سرد، تمرینهای کششی و مصرف داروهای التهاب کمککننده هستند.
چه بیماریهایی باعث درد ساق پا در کودکان میشوند؟
این درد میتواند ناشی از رشد کودک یا عارضههایی مانند گرفتگی عضلات، شین اسپلینت و کوتاهی تاندون آشیل باشد.
چه بیماریهایی باعث درد ران در کودکان میشوند؟
بیماریهای اسلیپ و سینوویت گذرا میتوانند باعث درد ران شوند.
آیا ورزش برای کاهش درد لگن در کودکان مفید است؟
این مسئله به علت درد وابسته است. در صورتی که بیماری جدی باعث این درد نشده باشد، تمرینات کششی میتوانند در کاهش درد و گرفتگی این ناحیه مفید باشند.
